Artykuł

Andrzej Lipczyński

Andrzej Lipczyński

Niektóre psychologiczne aspekty problemów seksualnych w związku z niepełnosprawnością


Źródeł przeżyć seksualnych i skutków psychologicznych nie można rozpatrywać w oderwaniu od wieku, płci, stanu zdrowia, a przede wszystkim od fizycznej sprawności człowieka. Nie można rozpatrywać tak ważnej sfery życia każdego człowieka, jakim jest jego seksualność, bez odwołania się do jego holistycznej i biopsychospołecznej perspektywy.

Powstanie problemów seksualnych oraz ich rozwiązywanie uwarunkowane jest nie tylko aspektem fizycznym, lecz bardziej psychologicznym, przede wszystkim właściwościami i funkcjonowaniem osobowości człowieka, którego organizm jest mniej sprawny fizycznie. Nie można tu pominąć również doświadczenia w różnych dziedzinach życia, a szczególnie w kontaktach międzyludzkich. To, w jaki sposób osoba niepełnosprawna realizuje siebie w nauce, pracy, w jaki sposób rozwiązuje problemy swojej seksualności zależy w dużej mierze od czynników psychologicznych i społecznych.

W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności możemy mieć do czynienia z różnego rodzaju ograniczeniami w seksualnym funkcjonowaniu człowieka i wynikającymi z tego problemami.

Osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego mają problemy w sferze seksualnej. Niepełnosprawni z powodu porażenia mózgowego, narządu ruchu czy upośledzeniem umysłowym takich problemów mogą nie mieć. Jeśli takie problemy występują, to pojawiają się one w zależności od zaistnienia i działania różnych czynników, zwłaszcza natury psychologicznej i społecznej.

Bez względu na pełną lub ograniczoną sprawność psychofizyczną człowieka, szczególną role w życiu seksualnym odgrywają:

  • pojęcie o sobie, samoocena i wartościowanie swojej płciowości (mężczyzny, kobiety);
  • postawa wobec siebie, swojej niepełnosprawności,
  • postaw wobec osób innej płci, innych ludzi w ogóle,
  • oczekiwania i antycypacja zachowań innych ludzi,

  • osobowość człowieka, jego funkcjonowanie w różnych aspektach i sytuacjach, kształtowanie przekonań i umiejętności w procesie wychowania, nauczania.

Osoba niepełnosprawna do obrazu siebie, swoich możliwości i ograniczeń, włącza swoją seksualność i role, jakie pojawiają się w związku z płcią, co wiąże się z pełnieniem funkcji małżonka, rodzica i partnera seksualnego. To, w jaki sposób osoba niepełnosprawna podejmuje lub nie działania w sferze seksualnej zależy od pojęcia o sobie, swojej niepełnosprawności, od swoich ograniczeń i możliwości. Pojęcie o swojej seksualności kształtuje się w rezultacie społecznej interakcji, wpływu wychowania, postaw i zachowań innych osób, szczególnie bliskich. Najbliższe środowisko dostarcza człowiekowi już od wczesnego dzieciństwa określone standardy, wzorce i modele zachowań w różnych aspektach życia, także w sferze seksualnej. W jaki sposób środowisko społeczne szeroko i wąsko rozumiane spostrzega osobę niepełnosprawną, jakie przypisuje jej ograniczenia, potrzeby i możliwości, jakie wyznacza jej role i wzory zachowania, wpływa nie tylko na pojecie o sobie, ale także na optymalizację lub minimalizacje swoich osiągnięć. Osoba niepełnosprawna przyjmując wyidealizowane standardy obejmujące sferę seksualną człowieka, naraża się na problemy emocjonalno-sekasualne. Dokonuje porównań swoich możliwości i ograniczeń z takimi społecznymi wzorcami, co wcześniej czy później skutkuje obniżoną samooceną. W tym przypadku kluczowym zadaniem w procesie rehabilitacji jest przywrócenie pozytywnego, realnego obrazu własnej osoby mimo istniejącej niepełnosprawności.

Centralne miejsce w pojęciu o sobie zajmuje poczucie własnej wartości. To, co decyduje o poczuciu własnej wartości zamyka się w różnicy, jaka pojawia się pomiędzy idealnym obrazem własnej osoby, a realnym, uświadomionym. Sama niepełnosprawność jest tu na tyle kluczowym aspektem osoby, że może mniej lub bardziej znacząco wpływać na odchylenie obrazie siebie. Sama seksualność jest na tyle poważnym aspektem życia, że wpływa na percepcję faktów, sytuacji i nadaje im wartość. Innym aspektem oceny własnej wartości jest sposób zaspokajania potrzeb, w tym potrzeby seksualnej.

Przyjmując za zasadniczą sprawę koncepcję siebie jako osoby wartościowej, aczkolwiek niepełnosprawnej, musimy pamiętać, że samoocena i poczucie wartości zależy w dużej mierze przede wszystkim od obranego przez osobę niepełnosprawną punktu odniesienia dla własnych wartości. Chodzi tu o jej osobisty wzór człowieka z jego aspektem seksualnym włącznie oraz w jaki akceptowany sposób zaspokaja potrzebę seksualną.

Zarówno społeczeństwo i osoba niepełnosprawna winni zaakceptować wzorce indywidualne zaspokojenia potrzeb i potrzeby seksualnej w szczególności. Nie można stracić z pola widzenia takich form zaspokojenia potrzeby seksualnej, które nie powodują deprywacji, co w konsekwencji doprowadzałoby do pojawienia się poczucia małej wartości, poczucie winy czy lęku.

Realistyczna ocena własnych możliwości i ograniczeń, akceptacja swojej zależności od innych w zaspokajaniu swojej potrzeby seksualnej, bez obniżania poczucia własnej wartości leży u podstaw rehabilitacji psychicznej i fizycznej.

Z akceptacją siebie wiąże się przyjęcie bardziej realnego modelu własnej osoby, sposobów zachowań, seksualnych zaspokajających potrzebę seksualną człowieka. Potrzeba seksualna powinna być w pełni uznana i zaspokajana jako coś najbardziej naturalnego nie tylko przez partnera, rodzinę, ale przez środowisko.

Na ogół potrzeba seksualna skojarzona jest z potrzebą miłości, przynależności i w związku z tym małżeństwa i założenia rodziny. Znalezienie odpowiedniego partnera, zwłaszcza w przypadku ciężkiej niepełnosprawności jest sprawą ważną, a zarazem bardzo skomplikowaną. To, co zdecydowanie powinno dominować w takim związku nie zamyka się w atrakcyjności fizycznej, a przede wszystkim psychicznej, osobowościowej. Pod tym względem nie ma istotnej różnicy pomiędzy osobami zdrowymi i niepełnosprawnymi. Zawsze chodzi tu o wzajemne zaspokojenie potrzeby emocjonalnej, seksualnej, wzajemnego porozumienia się. Gwarantem pełnego porozumienia oraz satysfakcji emocjonalnej i seksualnej jest wzajemna akceptacja siebie jako jednostki ludzkiej ze wszystkimi zaletami i niedostatkami. Na drugim planie znajduje się niepełnosprawność. Ważne jest, czy i jakie wartości, które reprezentuje niepełnosprawny odpowiadają drugiej osobie, czy braki lub defekty są akceptowane nie tylko intelektualnie, lecz emocjonalnie, bez deprecjacji wartości drugiego człowieka. Dla partnera osoby niepełnosprawnej istotne staje się uświadomienie sobie, czego oczekują i co w niej cena. W każdym przypadku potrzebny jest realizm w samoocenie i ocenie partnera, wzajemne oczekiwania, samooszukiwanie prowadzi zazwyczaj do rozczarowań, porażki. Zazwyczaj miłość zrodzona na złudzeniach umiera na rozczarowanie. Wiele osób niepełnosprawnych i ich partnerzy korzystają z pomocy specjalistów przy odwoływaniu się do uświadomionych, własnych oczekiwań i ich urealnianiu.

Stworzenie odpowiednich sytuacji oraz wyrobienie zdolności, umiejętności nawiązywania i utrzymywania głębszych stosunków międzyludzkich, na bazie których rozwija się wartościowy związek uczuciowy i seksualny, jest sprawą bardzo ważną. Pomoc w tym zakresie powinna skoncentrować się na:

  • wychowaniu seksualnym łącznie z socjalizacją,
  • wypracowaniu ogólnej dojrzałości społecznej i psychicznej ze szczególnym uwzględnieniem odporności na stres,
  • umiejętności przezywania sukcesów i porażek,
  • kształtowaniu osobowości akceptującej siebie,
  • korygowaniu nierealnych oczekiwań i rodzącego się lęku,
  • właściwej postawy wobec swojej niepełnosprawności, potrzeb i problemów seksualnych.

Porozumienie się partnerów w sferze seksualnej, podobnie jak w innych dziedzinach stosunków międzyludzkich, przyjęcie wspólnego celu: miłości, akceptacji, pożądanej przez dwojga partnerów, bez poczucia winy z powodu odmienności, odbiegania od standardów, jest podstawą szczęśliwego życia dwojga ludzi.





Opublikowano: 2005-06-15



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu

Zobacz więcej komentarzy